Молитви за благосостојба, среќа и плодност

Божикните празници почнуваат од божикните поклади (27.11) и се прославуваат до Водици-Богојавление (19.1). За нив народот почнува да се подготвува рано, уште во текот на шесте недели од божикните пости


>>На православниот празник Божик, македонските христијани го празнуваат раѓањето на богомладенецот Исус Христос. Важноста на овој ден е и во тоа што тој е земен за клучен датум, за пресметување на времето на старата и новата ера, односно времето пред и по раѓањето на Исус Христос. Божик спаѓа во зимскиот циклус празници, кои почнуваат со зимската краткоденица (22 декември), а завршуваат со пролетната рамноденица (21 март). Во празничниот циклус, Бадник и Божик се "најмаркантни" по обичаите што се изведуваат. Божик се празнува на седми јануари по стариот, јулијански, односно на 25 декември, по новиот - грегоријански календар.

- Прославата на Божик датира од вториот век, а елементите на прославувањето на овој празник се забележани уште во времето пред раѓањето на Исус Христос, од таканаречениот пагански, претхристијански период, кога во многубожечките религии се празнувале раѓањето на новото сонце и почетокот на зголемувањето на денот. Во овие религии култот кон сонцето бил многу развиен - се принесувале жртви, се одржувале многу обреди, за да се "помогне" при раѓање на сонцето и зголемувањето на денот. Со обичаите се навестувало и доаѓањето на Новата година, која се пречекувала некаде токму на зимската краткоденица, кога почнува зголемувањето на денот, а некаде на преминот од зима во пролет - вели м-р Зоранчо Малинов, етнолог во Институтот за фолклор "Марко Цепенков", во Скопје.

Празнувањето на овој циклус празници е поврзано со обичаите што се изведуваат на празникот Свети Андреј, кога се врши обредот приготвување панспермија (варени жита и зрнести култури), со што се настојува да се обезбеди побогата жетва на овие култури во наредната година. Овој обичај се изведува и на празникот Света Варвара, кој се слави на 17 декември, по новиот, или на 4 декември, по стариот календар. "Вистинските" бадникови и божикни обичаи почнуваат на 2 јануари со празникот Св. Игнат. На овој ден во некои краеви во Македонија се месат колачиња (како коледарските), а некаде се изведува и обичајот полазеник. За полазеник се сметал првиот гостин што доаѓал и го пречекорувал прагот на куќата. Каков ќе биде полазеникот - таква ќе биде и претстојната година за семејството. Ако е тој млад убав човек, годината ќе биде среќна, бериќетна и успешна. Ако влезе некој изнемоштен старец, се сметало дека на членовите на семејството годината ќе им тргне на лошо. Обичајот на полазување се изведува и на други празници - на Зачетие на света Ана, на Св. Игнат, а некаде на Коледе или на Божик. На Свети Игнат малите деца ги подигале на прагот од вратата, за главата или за ушите, нагоре за да растат во новата година. Овој празник во Штипско и Радовишко и во други краишта на Источна Македонија се нарекува "Игнат- подигнат". За Свети Игнат е врзано верувањето дека од овој празник денот почнува да расте за еден врв од игла или, пак, колку што може петелот да скокне од прагот. За празникот Света Варвара постои верување дека денот и ноќта се "заваруваат", односно дека доаѓа до еден стадиум по кој денот почнува да се зголемува за сметка на ноќта. За празникот Св. Андреа, пак, се верува дека денот почнува да "наедрува" - да се зголемува. Со ваквите толкувања, вели Малинов, народот ги објаснувал астрономските појави во врска со почетокот на зголемувањето на денот за сметка на ноќта.



"Пред Божик,

зад Божик, каЈ и

да си - дома да си"

Најбогат со обичаи од циклусот новогодишни празници е Бадник. Тој е поделен на два дела - периодот од полноќ до пладне на шести јануари е Коледе, а од пладне до полноќ се слави Бадник. Обичаите за Коледе-Бадник почнуваат во ноќта пред празникот, кога луѓето се собираат и палат обредни коледарски огнови, околу кои пеат обредни песни меѓу кои и песни со еротска содржина. Со изведувањето на овој обичај се асоцира на култот кон плодноста, бидејќи во овој период од годината се преминува од една во друга сезона и се посакува поголема плодност, бериќет на полето, стоката и на луѓето во наредната година - објаснува Малинов. Коледарските огнови горат до доцна во ноќта. Утрото коледарите одат по куќите во селото и пеат коледарски песни. Тие се дарувани од домаќинките со колачиња, кои се прават специјално за оваа пригода, но и со сезонско овошје: јаболка, ореви, бадеми, костени, суви смокви и др. Постарите коледари биле честени и со ракија. Намирниците што ги добиваат коледарите треба да бидат "посни", бидејќи се уште трае божикниот пост. На празникот Коледе-Бадник највпечатлив е обредот што се врши при вечерата на Бадник. Прославата на Бадник почнува со обредно сечење на бадниковото дрво, кое најчесто е од даб, но може да биде и од круша, слива, а некаде се зема и дрво од смрека. Бадниковото дрво се сече на ритуален начин - со еден отсек. Бадникот го носи домаќинот, кој овој чин треба да го изврши во ритуален молк за да не се омаѓоса ритуалното дрво, кое треба да гори цела вечер. Дрвото се внесува во куќата на свечен начин - домаќинката го пречекува домаќинот, кој и вели: "Еве ти носам бадник, дојде Бадник", со што го навестува раѓањето на Исус Христос, богомладенецот. Затоа празникот што се празнува наредниот ден се нарекува Божик, што доаѓа од старословенската деминутивна форма за Бог - Божик, односно Боже. Бадникот се поставувал на огништето и дрвото горело до сабајлето. Особено било значајно да се види прегорувањето на бадникот односно прекршувањето на средината на дрвото. На оној што ќе го видел тоа, најчесто му било таксувано јагне или друго животно што ќе се роди напролет. Се настојувало тој чин први да го забележат децата. Порано за Бадник било важно целото семејство да остане будно околу бадниковото дрво. Според истражувачите на обичаите и истражувачите на историјата на религијата, името Бадник доаѓа од овој обичај - бдеење (старословенски "бдети") над ритуално дрво. Постарите луѓе настојувале цела ноќ да останат будни и да го дочекаат изгревот на сонцето. Вечерта на Бадник, освен бадниковото дрво, во домот се внесуваат и други обредни елементи - слама, рало и житни култури. Сламата чуканица ((ржанова) се ставала на земја и со неа се правел крст. Врз сламата се постилала крпа-цедилка и на неа се поставува вечерата. Некаде, пак, врз сламата се става софра. Понова варијанта е кога се вечера на маса, а сламата се става под маса. Сламата се поврзува и со раѓањето на богомладенецот Исус во пештерата во Витлеем, каде што имало и јасли со слама за стоката. Освен слама, во некои краеви се внесува и ралото односно плугот, што е симбол за плодна година, вели Малинов. Некаде се палела свеќа и на масата се ставале сите жита (панспермија) за да биде побогат родот во наредната година.

На Бадник пред да се почне со вечера се поставувало и јаже во круг во кој се ставало жито и се носеле кокошки да го колват житото за да живината остане во кругот на семејството. Се правел и обичај со жар - на неколку жарчиња се ставале пченица, овес, јачмен, рж и се гатало. Се сметало, вели Малинов, дека на она жито што ќе остане цело и неизгорено годината ќе му биде наклонета. Затоа од него се саделе поголеми количества. За бадниковата вечера се прави обредното лепче со пара, познато како кравајче, а некаде како пупе. За лепчето е важно што во него се става една паричка и се смета дека оној кому ќе се падне при кршењето на лепчето ќе биде најсреќен во претстојната година. Парата се чувала во чаша со вино неколку дена, а потоа со неа се купувало сол, со која се закрмувала стоката. Значи се настојува магиската моќ на парата да се пренесе на стоката, за да биде поплодна и да дава повеќе млеко. Некаде парата ја чувале до наредната година - до наредниот Бадник, и повторно ја ставале во кравајчето. За оваа вечер важен е и обредниот леб-вечерник, некаде познат и како гумно, на кој со одредени симболи се означуваат сите членови и активности на семејството - орач, овци, говеда, пчеларник и др. На овој начин луѓето сакале на сите што се на вечерникот да им посакаат успешна, бериќетна, плодна и среќна година. Сите јадења што се приготвуваат на бадниковата вечера треба да бидат посни, бидејќи тоа е последниот ден од божикниот пост.

Пред да се почне со вечерата домаќинот излегува со зелникот, или со погачата односно обредниот леб, надвор во дворот, на гумното или на прагот од куќата и го кани дедо Господ да вечера со нив. Тој вели: "Дојди, Боже, да вечераме". Со ова се кани оној што управува со нашите животи да дојде, да биде нагостен, и да биде дел од таа обредна вечера, бидејќи кога ќе се навечера ќе биде задоволен и ќе пружи благодет и бериќет. Кога се крши кравајчето во некои краеви, првото скршено парче му се дава на Господ, следното е за куќата, а некаде за стоката. Потоа им се дава и на членовите од семејството, според староста.



Како се слави Божик?

Утрото на Божик членовите на семејството не обавуваат активности, бидејќи според адетот софрата треба да се остави нераздигната, за да не се растурат обредните магиски елементи од бадниковата вечер. На Божик домаќинот или некој од членовите на семејството со сламата ги врзува родните дрва, за да бидат благословени со сламата, вели Малинов. На Божик се оди во црква и се врши причестување со земање нафора и вино, кои ги симболизираат Исусовото тело и крв. По овој чин луѓето смеат да се омрсат. Најчесто порано се омрсувале со печено или пржено врапче за да им биде годината лесна како врапче и за да можат лесно да ги пребродуваат проблемите и тешкотиите, вели Малинов. По омрсување со врапче прославата на Божик продолжува со богат ручек. Се подготвува богата софра, на која скоро задолжително било свинското месо. На денот на Христовото раѓање, по одењето во црква луѓето се веселеле, играле и пееле среде село. Божик, според црковниот календар, се празнува три дена. Вториот ден е Соборот на Света Богородица, а третиот е Свети Стефан првомаченик. Во некои краеви на овие празници, луѓето што го носат името Божидар, Божо, Бошко и сл. слават именден на Божик, а Стефан, Стојан, Стојче слават на Св.Стефан.

Од Божик почнуваат 12-те таканаречени некрстени или нечисти, погани денови, кои траат се до пред Водици, денот кога Исус бил крстен. Се верува дека во овие денови се движат зли духови, караконџули, вампири, вештерки и сл. кои ги загрозуваат безбедноста и сигурноста на луѓето. Затоа од Божик до Водици, луѓето со себе носеле најразлични амајлии - апотропејски средства со кои се заштитувале од злите духови, како што се лук, пелин, сол.

dnevnik