Од Божик до Богојавление шетаат лошите духови
Од 7 јануари, па се до Богојавление се некрстените денови, кога по земјата шетаат духови, лоши сили и демони: караконџоли, тарамбаба, гревогазец, ѓаволица, чума и колера. И водите тогаш се нечисти, опсед
Божик, денот на раѓањето на Исус Христос, христијанскиот свет го прифатил како почеток на Новата година. Од денот на Христовото раѓање, 25 декември по Грегоријанскиот или 7 јануари по Јулијанскиот календар, па се до Богојавление 6 јануари по новиот или 19 јануари по стариот календар се некрстените денови. Денови кога по земјата шетаат духови, лоши сили и демони: караконџоли, тарамбаба, гревогазец, ѓаволица, чума и колера. И водите тогаш се нечисти, опседнати со лоши духови. Водата во овие некрстени денови е леунка, вели народот, крстот е врзан, немоќен, нема сила да ги протера духовите. Во овие дванаесет некрстени денови луѓето се маскираат и ги изведуваат игрите под маски и тоа на Бадник и по него, пред Василица (Стара нова година), а и речиси сите останати денови до Водици. Игрите под маски најпознати како џамаларски, но и: бабари, василичари, мечкари, ајти, русалии... се изведуваат за да се избркаат лошите сили и демони. Луѓет веруваат дека со маските каде задолжително составни елементи се sвонците, клопотарците, стаповите, гајдите и тапаните што прават врева ќе ги исплашат демоните и тие ќе ја напуштат земјата.
Настанувањето на овие дванаесет дена се објаснува со разликата меѓу сончевата и месечевата година која изнесува точно дванаесет дена. Денови во кои завршува зимската краткодневица и се раѓа новото Сонце. Свеченостите што се одржувале во овие дванаесет дена познати се уште од антиката како митраистички култови, Дионизиски игри, а најизразени преку римските сатурналии. Денот на раѓањето на непобедливото Сонце Римјаните го славеле со големи свечености, а тогаш почнувала и Новата година. Христијаните овој ден го замениле со раѓањето на Христос кој требало да биде новото Сонце, што на светот му носи светлина. Раѓањето на Сонцето или Христос значело зголемување на денот, па затоа маскирањата и обредите што се вршат во дванаесетте дена се сврзани за плодноста, новиот живот, родот, бериќетот. Сите обредни игри под маски имаат оргијастичко и еротско значење, што најмногу се потенцира со носењето на фалусот, како култен оплодувачки принцип во природата.
Коледарските и василичарските обреди под маски ги изведуваат група од млади момчиња кои се маскираат. Нив ги предводи повозрасен маж со потврдена плодоносна моќ, кој има голем и здрав род зад себе и кој е познат женкар. Младите ергени што достигнале одредена возраст 16 - 19 години мора да поминат низ овие обредни игри. Низ игрите требало да се покажат, преобразат и формираат во возрасни мажи, зрели за женење.
Маскирањето започнува откако ќе се запали голем оган, а околу него се пие и се пеат и кажуваат безобразни, т.н. мрсни песни што треба да ја подгреат атмосферата со еротски набој. Најзначајно место во групата имаат маските на зетот и на невестата. Маската на невестата треба да е многу добро направена за никој да не ја познае. Особено значење се посветува на градите и задникот кои треба да бидат големи за да предизвикуваат сексуални желби, со што се поттикнува целата природа и човекот на плодност. Често невестата е бремена или држи мало бебе. Во групата задолжително се и бабата и дедото, ликови сврзани за плодноста, но и за смртта. Во игрите под маски што содржат и многу драмски елементи, дедото умира, за повторно со помош на лекарот и попот да оживее. Во оживувањето на дедото учествуваат и бабата или невестата кои изведуваат сексуални движења над дедото, со често симулирање на ритуално мокрење над устата или половиот орган на дедото. Умирањето и повторното раѓање симболизира завршување на лошите, неплодни денови, и раѓање на новото Сонце, добриот период. Со раѓањето на новото Сонце лошите сили и демони си заминуваат од земјата во темнината. Коњот и мечката, исто така, имаат значајно место во маскираната група. Коњот е поврзан со сонцето. Уште во античките и првобитните религии се верувало дека Сонцето се вози во кочија што ја влечат коњи или пак на Сонцето му се жртвуваат коњи. Мечката пак е поврзана со зголемувањето на денот, доаѓањето на плодните и родни денови. Како што мечката напролет се буди од зимскиот сон така и природата по дванаесетте некрстени, лоши денови, се разбудува.
Вака маскиранита група во која има уште многу маски на млади ергени и девојки, кози, јариња, магаре, натприродни суштества, ќепеци... по загревањето крај огнот врши обредно повикување на водачот на групата и сите тргнуваат во обиколка на куќите. Групата тропа на секоја порта, а откако ќе им отвори домаќинот или домаќинката почнуваат да го изведуваат ритуалот кој започнува со благослов на куќата и на домаќините. Централната личност пак во ритуалот, невестата, маскираните ја фаќаат по градите и задникот со долги стапови што асоцираат на машкиот полов орган, познати како коледашки. Бабата и дедото ја бранат невестата, при што дедото ќе биде повреден. Потоа се изведува ритуалот со умирање на дедото и негово оживување. Откако ќе завршат сите ритуали домаќините ја даруваат групата најчесто со колачиња, зрнеста храна, костени, овошје. По дарувањето групата заминува пред друга порта и се така додека не се изредат сите куќи.
Игрите под маски што се изведуваат во дванаесетте некрстени денови завршуваат на Водици 19 јануари, денот на Христовото крштевање. На овој ден во сите води ритуално се фрла крстот, што го означува крштевањето. Ослободениот крст има сила да ги гони лошите сили и демони да не доаѓаат на земјата, туку да си седат во нивното царство на темнината.
петок, 19 јануари 2007 г.
сабота, 13 јануари 2007 г.
Свети Николај Мириклиски - Чудотворец
Во животот на нашиот човек посебно место има Св. Никола, кого многу семејства го сметаат за свој домашен заштитник и со многу обичаи , жртви, обредни лебови и сл. го празнуваат неговиот ден.
Неговиот ден е на 19/6 декември.
Овој важен лик од христијанаската религија потекнува од областа Мира во Ликија. Роден е кон крајот на 3 век, учествувал на првиот Вселенски собор во Никеја во 325година, каде удирајќи му шлаканица го посрамотил еретикот Арие, кој се одделил од христијанството и проповедал друго верување. Доживеал длабока старост и умрел во 343 година. Бил погребан во Мира, а подоцна пред налетот на Исламот со многу свечености неговите мошти биле пренесени во Бари, Италија во 1087 година, поради што, овој датум се смета за празник на Св. Никола.
Култот на Св. Никола е познат од век, а најстарото житие за него потекнува од Х век.
Важел за заштитник на целото население и одцелиот свет поради што високо го ценат не само православните туку и католиците.Од истите причини на овие простори во минатото го почитувале и Турците, кои што како што стои во некои записи го викале Аджрбаба.
Се верува дека луѓето ги штител од секакви неприлики, дека ги помагал сиромашните, ги заштитувал затворениците и неправедно осудените, итн. Сепак во народното предание најповеќе е запаметен како господар на водите, морињата, а со тоа и заштитник на корабите и на патниците што патувале со нив. Затоа пред него се молат особено оние што тргнуваат на пат по вода, зашто се верува дека тој многумина спасил уште додека бил жив. Во преданието се раскажува дека еднаш кога патувал по вода бродот потонал, а тој шест недели поминал на штица,. За цело време се молел на Бога да го спаси, А Господ не само што го спасил, туку затоа што бил исполнет со верба кон Бога и што го молел го назначил за заштитник на морепловците.
Во таа смисла Марко Цепенков запишал дека и "Свети Никола е на морињата - да варди луѓето од таласите на морето да не се удаат". С.Танов, пак, во записите на обичаи и верувања од Гевгелиско на едно место забележал дека овој ден се празнувал поради дождови и поплави, а на друго место дека го празнувале рибарите и морепловците дека секогаш бил на вода и ги држел клучевите од седум извори за да не се удават луѓето, зашто кога би ја пуштил водата сите би се удавиле.На Дојранското Езеро, на овој ден рибарите не влегувале во чуновите, а и во Солунскиот залив престанувал сообраќајот. Спространов во обичаите од Охрид забележал дека Свети Никола бил тој што и "...поиљвит морињата. Тога, каде да се најт гемија или пампур останвит таму макар, стрет море да је ќе се заприт и ќе го држит".
Во македонските народни песни Св. Никола е опеан како стар Свети Никола кој може да го одмрзне и замрзнатото море, но и кој гради цркви и манастири. И во прозните народни умотворби еднаш се раскажува како Св. Никола ги помага сиромасите,друг пат како добил два празника во годината.
link
Неговиот ден е на 19/6 декември.
Овој важен лик од христијанаската религија потекнува од областа Мира во Ликија. Роден е кон крајот на 3 век, учествувал на првиот Вселенски собор во Никеја во 325година, каде удирајќи му шлаканица го посрамотил еретикот Арие, кој се одделил од христијанството и проповедал друго верување. Доживеал длабока старост и умрел во 343 година. Бил погребан во Мира, а подоцна пред налетот на Исламот со многу свечености неговите мошти биле пренесени во Бари, Италија во 1087 година, поради што, овој датум се смета за празник на Св. Никола.
Култот на Св. Никола е познат од век, а најстарото житие за него потекнува од Х век.
Важел за заштитник на целото население и одцелиот свет поради што високо го ценат не само православните туку и католиците.Од истите причини на овие простори во минатото го почитувале и Турците, кои што како што стои во некои записи го викале Аджрбаба.
Се верува дека луѓето ги штител од секакви неприлики, дека ги помагал сиромашните, ги заштитувал затворениците и неправедно осудените, итн. Сепак во народното предание најповеќе е запаметен како господар на водите, морињата, а со тоа и заштитник на корабите и на патниците што патувале со нив. Затоа пред него се молат особено оние што тргнуваат на пат по вода, зашто се верува дека тој многумина спасил уште додека бил жив. Во преданието се раскажува дека еднаш кога патувал по вода бродот потонал, а тој шест недели поминал на штица,. За цело време се молел на Бога да го спаси, А Господ не само што го спасил, туку затоа што бил исполнет со верба кон Бога и што го молел го назначил за заштитник на морепловците.
Во таа смисла Марко Цепенков запишал дека и "Свети Никола е на морињата - да варди луѓето од таласите на морето да не се удаат". С.Танов, пак, во записите на обичаи и верувања од Гевгелиско на едно место забележал дека овој ден се празнувал поради дождови и поплави, а на друго место дека го празнувале рибарите и морепловците дека секогаш бил на вода и ги држел клучевите од седум извори за да не се удават луѓето, зашто кога би ја пуштил водата сите би се удавиле.На Дојранското Езеро, на овој ден рибарите не влегувале во чуновите, а и во Солунскиот залив престанувал сообраќајот. Спространов во обичаите од Охрид забележал дека Свети Никола бил тој што и "...поиљвит морињата. Тога, каде да се најт гемија или пампур останвит таму макар, стрет море да је ќе се заприт и ќе го држит".
Во македонските народни песни Св. Никола е опеан како стар Свети Никола кој може да го одмрзне и замрзнатото море, но и кој гради цркви и манастири. И во прозните народни умотворби еднаш се раскажува како Св. Никола ги помага сиромасите,друг пат како добил два празника во годината.
link
Молитви за благосостојба, среќа и плодност
Божикните празници почнуваат од божикните поклади (27.11) и се прославуваат до Водици-Богојавление (19.1). За нив народот почнува да се подготвува рано, уште во текот на шесте недели од божикните пости
>>На православниот празник Божик, македонските христијани го празнуваат раѓањето на богомладенецот Исус Христос. Важноста на овој ден е и во тоа што тој е земен за клучен датум, за пресметување на времето на старата и новата ера, односно времето пред и по раѓањето на Исус Христос. Божик спаѓа во зимскиот циклус празници, кои почнуваат со зимската краткоденица (22 декември), а завршуваат со пролетната рамноденица (21 март). Во празничниот циклус, Бадник и Божик се "најмаркантни" по обичаите што се изведуваат. Божик се празнува на седми јануари по стариот, јулијански, односно на 25 декември, по новиот - грегоријански календар.
- Прославата на Божик датира од вториот век, а елементите на прославувањето на овој празник се забележани уште во времето пред раѓањето на Исус Христос, од таканаречениот пагански, претхристијански период, кога во многубожечките религии се празнувале раѓањето на новото сонце и почетокот на зголемувањето на денот. Во овие религии култот кон сонцето бил многу развиен - се принесувале жртви, се одржувале многу обреди, за да се "помогне" при раѓање на сонцето и зголемувањето на денот. Со обичаите се навестувало и доаѓањето на Новата година, која се пречекувала некаде токму на зимската краткоденица, кога почнува зголемувањето на денот, а некаде на преминот од зима во пролет - вели м-р Зоранчо Малинов, етнолог во Институтот за фолклор "Марко Цепенков", во Скопје.
Празнувањето на овој циклус празници е поврзано со обичаите што се изведуваат на празникот Свети Андреј, кога се врши обредот приготвување панспермија (варени жита и зрнести култури), со што се настојува да се обезбеди побогата жетва на овие култури во наредната година. Овој обичај се изведува и на празникот Света Варвара, кој се слави на 17 декември, по новиот, или на 4 декември, по стариот календар. "Вистинските" бадникови и божикни обичаи почнуваат на 2 јануари со празникот Св. Игнат. На овој ден во некои краеви во Македонија се месат колачиња (како коледарските), а некаде се изведува и обичајот полазеник. За полазеник се сметал првиот гостин што доаѓал и го пречекорувал прагот на куќата. Каков ќе биде полазеникот - таква ќе биде и претстојната година за семејството. Ако е тој млад убав човек, годината ќе биде среќна, бериќетна и успешна. Ако влезе некој изнемоштен старец, се сметало дека на членовите на семејството годината ќе им тргне на лошо. Обичајот на полазување се изведува и на други празници - на Зачетие на света Ана, на Св. Игнат, а некаде на Коледе или на Божик. На Свети Игнат малите деца ги подигале на прагот од вратата, за главата или за ушите, нагоре за да растат во новата година. Овој празник во Штипско и Радовишко и во други краишта на Источна Македонија се нарекува "Игнат- подигнат". За Свети Игнат е врзано верувањето дека од овој празник денот почнува да расте за еден врв од игла или, пак, колку што може петелот да скокне од прагот. За празникот Света Варвара постои верување дека денот и ноќта се "заваруваат", односно дека доаѓа до еден стадиум по кој денот почнува да се зголемува за сметка на ноќта. За празникот Св. Андреа, пак, се верува дека денот почнува да "наедрува" - да се зголемува. Со ваквите толкувања, вели Малинов, народот ги објаснувал астрономските појави во врска со почетокот на зголемувањето на денот за сметка на ноќта.
"Пред Божик,
зад Божик, каЈ и
да си - дома да си"
Најбогат со обичаи од циклусот новогодишни празници е Бадник. Тој е поделен на два дела - периодот од полноќ до пладне на шести јануари е Коледе, а од пладне до полноќ се слави Бадник. Обичаите за Коледе-Бадник почнуваат во ноќта пред празникот, кога луѓето се собираат и палат обредни коледарски огнови, околу кои пеат обредни песни меѓу кои и песни со еротска содржина. Со изведувањето на овој обичај се асоцира на култот кон плодноста, бидејќи во овој период од годината се преминува од една во друга сезона и се посакува поголема плодност, бериќет на полето, стоката и на луѓето во наредната година - објаснува Малинов. Коледарските огнови горат до доцна во ноќта. Утрото коледарите одат по куќите во селото и пеат коледарски песни. Тие се дарувани од домаќинките со колачиња, кои се прават специјално за оваа пригода, но и со сезонско овошје: јаболка, ореви, бадеми, костени, суви смокви и др. Постарите коледари биле честени и со ракија. Намирниците што ги добиваат коледарите треба да бидат "посни", бидејќи се уште трае божикниот пост. На празникот Коледе-Бадник највпечатлив е обредот што се врши при вечерата на Бадник. Прославата на Бадник почнува со обредно сечење на бадниковото дрво, кое најчесто е од даб, но може да биде и од круша, слива, а некаде се зема и дрво од смрека. Бадниковото дрво се сече на ритуален начин - со еден отсек. Бадникот го носи домаќинот, кој овој чин треба да го изврши во ритуален молк за да не се омаѓоса ритуалното дрво, кое треба да гори цела вечер. Дрвото се внесува во куќата на свечен начин - домаќинката го пречекува домаќинот, кој и вели: "Еве ти носам бадник, дојде Бадник", со што го навестува раѓањето на Исус Христос, богомладенецот. Затоа празникот што се празнува наредниот ден се нарекува Божик, што доаѓа од старословенската деминутивна форма за Бог - Божик, односно Боже. Бадникот се поставувал на огништето и дрвото горело до сабајлето. Особено било значајно да се види прегорувањето на бадникот односно прекршувањето на средината на дрвото. На оној што ќе го видел тоа, најчесто му било таксувано јагне или друго животно што ќе се роди напролет. Се настојувало тој чин први да го забележат децата. Порано за Бадник било важно целото семејство да остане будно околу бадниковото дрво. Според истражувачите на обичаите и истражувачите на историјата на религијата, името Бадник доаѓа од овој обичај - бдеење (старословенски "бдети") над ритуално дрво. Постарите луѓе настојувале цела ноќ да останат будни и да го дочекаат изгревот на сонцето. Вечерта на Бадник, освен бадниковото дрво, во домот се внесуваат и други обредни елементи - слама, рало и житни култури. Сламата чуканица ((ржанова) се ставала на земја и со неа се правел крст. Врз сламата се постилала крпа-цедилка и на неа се поставува вечерата. Некаде, пак, врз сламата се става софра. Понова варијанта е кога се вечера на маса, а сламата се става под маса. Сламата се поврзува и со раѓањето на богомладенецот Исус во пештерата во Витлеем, каде што имало и јасли со слама за стоката. Освен слама, во некои краеви се внесува и ралото односно плугот, што е симбол за плодна година, вели Малинов. Некаде се палела свеќа и на масата се ставале сите жита (панспермија) за да биде побогат родот во наредната година.
На Бадник пред да се почне со вечера се поставувало и јаже во круг во кој се ставало жито и се носеле кокошки да го колват житото за да живината остане во кругот на семејството. Се правел и обичај со жар - на неколку жарчиња се ставале пченица, овес, јачмен, рж и се гатало. Се сметало, вели Малинов, дека на она жито што ќе остане цело и неизгорено годината ќе му биде наклонета. Затоа од него се саделе поголеми количества. За бадниковата вечера се прави обредното лепче со пара, познато како кравајче, а некаде како пупе. За лепчето е важно што во него се става една паричка и се смета дека оној кому ќе се падне при кршењето на лепчето ќе биде најсреќен во претстојната година. Парата се чувала во чаша со вино неколку дена, а потоа со неа се купувало сол, со која се закрмувала стоката. Значи се настојува магиската моќ на парата да се пренесе на стоката, за да биде поплодна и да дава повеќе млеко. Некаде парата ја чувале до наредната година - до наредниот Бадник, и повторно ја ставале во кравајчето. За оваа вечер важен е и обредниот леб-вечерник, некаде познат и како гумно, на кој со одредени симболи се означуваат сите членови и активности на семејството - орач, овци, говеда, пчеларник и др. На овој начин луѓето сакале на сите што се на вечерникот да им посакаат успешна, бериќетна, плодна и среќна година. Сите јадења што се приготвуваат на бадниковата вечера треба да бидат посни, бидејќи тоа е последниот ден од божикниот пост.
Пред да се почне со вечерата домаќинот излегува со зелникот, или со погачата односно обредниот леб, надвор во дворот, на гумното или на прагот од куќата и го кани дедо Господ да вечера со нив. Тој вели: "Дојди, Боже, да вечераме". Со ова се кани оној што управува со нашите животи да дојде, да биде нагостен, и да биде дел од таа обредна вечера, бидејќи кога ќе се навечера ќе биде задоволен и ќе пружи благодет и бериќет. Кога се крши кравајчето во некои краеви, првото скршено парче му се дава на Господ, следното е за куќата, а некаде за стоката. Потоа им се дава и на членовите од семејството, според староста.
Како се слави Божик?
Утрото на Божик членовите на семејството не обавуваат активности, бидејќи според адетот софрата треба да се остави нераздигната, за да не се растурат обредните магиски елементи од бадниковата вечер. На Божик домаќинот или некој од членовите на семејството со сламата ги врзува родните дрва, за да бидат благословени со сламата, вели Малинов. На Божик се оди во црква и се врши причестување со земање нафора и вино, кои ги симболизираат Исусовото тело и крв. По овој чин луѓето смеат да се омрсат. Најчесто порано се омрсувале со печено или пржено врапче за да им биде годината лесна како врапче и за да можат лесно да ги пребродуваат проблемите и тешкотиите, вели Малинов. По омрсување со врапче прославата на Божик продолжува со богат ручек. Се подготвува богата софра, на која скоро задолжително било свинското месо. На денот на Христовото раѓање, по одењето во црква луѓето се веселеле, играле и пееле среде село. Божик, според црковниот календар, се празнува три дена. Вториот ден е Соборот на Света Богородица, а третиот е Свети Стефан првомаченик. Во некои краеви на овие празници, луѓето што го носат името Божидар, Божо, Бошко и сл. слават именден на Божик, а Стефан, Стојан, Стојче слават на Св.Стефан.
Од Божик почнуваат 12-те таканаречени некрстени или нечисти, погани денови, кои траат се до пред Водици, денот кога Исус бил крстен. Се верува дека во овие денови се движат зли духови, караконџули, вампири, вештерки и сл. кои ги загрозуваат безбедноста и сигурноста на луѓето. Затоа од Божик до Водици, луѓето со себе носеле најразлични амајлии - апотропејски средства со кои се заштитувале од злите духови, како што се лук, пелин, сол.
dnevnik
>>На православниот празник Божик, македонските христијани го празнуваат раѓањето на богомладенецот Исус Христос. Важноста на овој ден е и во тоа што тој е земен за клучен датум, за пресметување на времето на старата и новата ера, односно времето пред и по раѓањето на Исус Христос. Божик спаѓа во зимскиот циклус празници, кои почнуваат со зимската краткоденица (22 декември), а завршуваат со пролетната рамноденица (21 март). Во празничниот циклус, Бадник и Божик се "најмаркантни" по обичаите што се изведуваат. Божик се празнува на седми јануари по стариот, јулијански, односно на 25 декември, по новиот - грегоријански календар.
- Прославата на Божик датира од вториот век, а елементите на прославувањето на овој празник се забележани уште во времето пред раѓањето на Исус Христос, од таканаречениот пагански, претхристијански период, кога во многубожечките религии се празнувале раѓањето на новото сонце и почетокот на зголемувањето на денот. Во овие религии култот кон сонцето бил многу развиен - се принесувале жртви, се одржувале многу обреди, за да се "помогне" при раѓање на сонцето и зголемувањето на денот. Со обичаите се навестувало и доаѓањето на Новата година, која се пречекувала некаде токму на зимската краткоденица, кога почнува зголемувањето на денот, а некаде на преминот од зима во пролет - вели м-р Зоранчо Малинов, етнолог во Институтот за фолклор "Марко Цепенков", во Скопје.
Празнувањето на овој циклус празници е поврзано со обичаите што се изведуваат на празникот Свети Андреј, кога се врши обредот приготвување панспермија (варени жита и зрнести култури), со што се настојува да се обезбеди побогата жетва на овие култури во наредната година. Овој обичај се изведува и на празникот Света Варвара, кој се слави на 17 декември, по новиот, или на 4 декември, по стариот календар. "Вистинските" бадникови и божикни обичаи почнуваат на 2 јануари со празникот Св. Игнат. На овој ден во некои краеви во Македонија се месат колачиња (како коледарските), а некаде се изведува и обичајот полазеник. За полазеник се сметал првиот гостин што доаѓал и го пречекорувал прагот на куќата. Каков ќе биде полазеникот - таква ќе биде и претстојната година за семејството. Ако е тој млад убав човек, годината ќе биде среќна, бериќетна и успешна. Ако влезе некој изнемоштен старец, се сметало дека на членовите на семејството годината ќе им тргне на лошо. Обичајот на полазување се изведува и на други празници - на Зачетие на света Ана, на Св. Игнат, а некаде на Коледе или на Божик. На Свети Игнат малите деца ги подигале на прагот од вратата, за главата или за ушите, нагоре за да растат во новата година. Овој празник во Штипско и Радовишко и во други краишта на Источна Македонија се нарекува "Игнат- подигнат". За Свети Игнат е врзано верувањето дека од овој празник денот почнува да расте за еден врв од игла или, пак, колку што може петелот да скокне од прагот. За празникот Света Варвара постои верување дека денот и ноќта се "заваруваат", односно дека доаѓа до еден стадиум по кој денот почнува да се зголемува за сметка на ноќта. За празникот Св. Андреа, пак, се верува дека денот почнува да "наедрува" - да се зголемува. Со ваквите толкувања, вели Малинов, народот ги објаснувал астрономските појави во врска со почетокот на зголемувањето на денот за сметка на ноќта.
"Пред Божик,
зад Божик, каЈ и
да си - дома да си"
Најбогат со обичаи од циклусот новогодишни празници е Бадник. Тој е поделен на два дела - периодот од полноќ до пладне на шести јануари е Коледе, а од пладне до полноќ се слави Бадник. Обичаите за Коледе-Бадник почнуваат во ноќта пред празникот, кога луѓето се собираат и палат обредни коледарски огнови, околу кои пеат обредни песни меѓу кои и песни со еротска содржина. Со изведувањето на овој обичај се асоцира на култот кон плодноста, бидејќи во овој период од годината се преминува од една во друга сезона и се посакува поголема плодност, бериќет на полето, стоката и на луѓето во наредната година - објаснува Малинов. Коледарските огнови горат до доцна во ноќта. Утрото коледарите одат по куќите во селото и пеат коледарски песни. Тие се дарувани од домаќинките со колачиња, кои се прават специјално за оваа пригода, но и со сезонско овошје: јаболка, ореви, бадеми, костени, суви смокви и др. Постарите коледари биле честени и со ракија. Намирниците што ги добиваат коледарите треба да бидат "посни", бидејќи се уште трае божикниот пост. На празникот Коледе-Бадник највпечатлив е обредот што се врши при вечерата на Бадник. Прославата на Бадник почнува со обредно сечење на бадниковото дрво, кое најчесто е од даб, но може да биде и од круша, слива, а некаде се зема и дрво од смрека. Бадниковото дрво се сече на ритуален начин - со еден отсек. Бадникот го носи домаќинот, кој овој чин треба да го изврши во ритуален молк за да не се омаѓоса ритуалното дрво, кое треба да гори цела вечер. Дрвото се внесува во куќата на свечен начин - домаќинката го пречекува домаќинот, кој и вели: "Еве ти носам бадник, дојде Бадник", со што го навестува раѓањето на Исус Христос, богомладенецот. Затоа празникот што се празнува наредниот ден се нарекува Божик, што доаѓа од старословенската деминутивна форма за Бог - Божик, односно Боже. Бадникот се поставувал на огништето и дрвото горело до сабајлето. Особено било значајно да се види прегорувањето на бадникот односно прекршувањето на средината на дрвото. На оној што ќе го видел тоа, најчесто му било таксувано јагне или друго животно што ќе се роди напролет. Се настојувало тој чин први да го забележат децата. Порано за Бадник било важно целото семејство да остане будно околу бадниковото дрво. Според истражувачите на обичаите и истражувачите на историјата на религијата, името Бадник доаѓа од овој обичај - бдеење (старословенски "бдети") над ритуално дрво. Постарите луѓе настојувале цела ноќ да останат будни и да го дочекаат изгревот на сонцето. Вечерта на Бадник, освен бадниковото дрво, во домот се внесуваат и други обредни елементи - слама, рало и житни култури. Сламата чуканица ((ржанова) се ставала на земја и со неа се правел крст. Врз сламата се постилала крпа-цедилка и на неа се поставува вечерата. Некаде, пак, врз сламата се става софра. Понова варијанта е кога се вечера на маса, а сламата се става под маса. Сламата се поврзува и со раѓањето на богомладенецот Исус во пештерата во Витлеем, каде што имало и јасли со слама за стоката. Освен слама, во некои краеви се внесува и ралото односно плугот, што е симбол за плодна година, вели Малинов. Некаде се палела свеќа и на масата се ставале сите жита (панспермија) за да биде побогат родот во наредната година.
На Бадник пред да се почне со вечера се поставувало и јаже во круг во кој се ставало жито и се носеле кокошки да го колват житото за да живината остане во кругот на семејството. Се правел и обичај со жар - на неколку жарчиња се ставале пченица, овес, јачмен, рж и се гатало. Се сметало, вели Малинов, дека на она жито што ќе остане цело и неизгорено годината ќе му биде наклонета. Затоа од него се саделе поголеми количества. За бадниковата вечера се прави обредното лепче со пара, познато како кравајче, а некаде како пупе. За лепчето е важно што во него се става една паричка и се смета дека оној кому ќе се падне при кршењето на лепчето ќе биде најсреќен во претстојната година. Парата се чувала во чаша со вино неколку дена, а потоа со неа се купувало сол, со која се закрмувала стоката. Значи се настојува магиската моќ на парата да се пренесе на стоката, за да биде поплодна и да дава повеќе млеко. Некаде парата ја чувале до наредната година - до наредниот Бадник, и повторно ја ставале во кравајчето. За оваа вечер важен е и обредниот леб-вечерник, некаде познат и како гумно, на кој со одредени симболи се означуваат сите членови и активности на семејството - орач, овци, говеда, пчеларник и др. На овој начин луѓето сакале на сите што се на вечерникот да им посакаат успешна, бериќетна, плодна и среќна година. Сите јадења што се приготвуваат на бадниковата вечера треба да бидат посни, бидејќи тоа е последниот ден од божикниот пост.
Пред да се почне со вечерата домаќинот излегува со зелникот, или со погачата односно обредниот леб, надвор во дворот, на гумното или на прагот од куќата и го кани дедо Господ да вечера со нив. Тој вели: "Дојди, Боже, да вечераме". Со ова се кани оној што управува со нашите животи да дојде, да биде нагостен, и да биде дел од таа обредна вечера, бидејќи кога ќе се навечера ќе биде задоволен и ќе пружи благодет и бериќет. Кога се крши кравајчето во некои краеви, првото скршено парче му се дава на Господ, следното е за куќата, а некаде за стоката. Потоа им се дава и на членовите од семејството, според староста.
Како се слави Божик?
Утрото на Божик членовите на семејството не обавуваат активности, бидејќи според адетот софрата треба да се остави нераздигната, за да не се растурат обредните магиски елементи од бадниковата вечер. На Божик домаќинот или некој од членовите на семејството со сламата ги врзува родните дрва, за да бидат благословени со сламата, вели Малинов. На Божик се оди во црква и се врши причестување со земање нафора и вино, кои ги симболизираат Исусовото тело и крв. По овој чин луѓето смеат да се омрсат. Најчесто порано се омрсувале со печено или пржено врапче за да им биде годината лесна како врапче и за да можат лесно да ги пребродуваат проблемите и тешкотиите, вели Малинов. По омрсување со врапче прославата на Божик продолжува со богат ручек. Се подготвува богата софра, на која скоро задолжително било свинското месо. На денот на Христовото раѓање, по одењето во црква луѓето се веселеле, играле и пееле среде село. Божик, според црковниот календар, се празнува три дена. Вториот ден е Соборот на Света Богородица, а третиот е Свети Стефан првомаченик. Во некои краеви на овие празници, луѓето што го носат името Божидар, Божо, Бошко и сл. слават именден на Божик, а Стефан, Стојан, Стојче слават на Св.Стефан.
Од Божик почнуваат 12-те таканаречени некрстени или нечисти, погани денови, кои траат се до пред Водици, денот кога Исус бил крстен. Се верува дека во овие денови се движат зли духови, караконџули, вампири, вештерки и сл. кои ги загрозуваат безбедноста и сигурноста на луѓето. Затоа од Божик до Водици, луѓето со себе носеле најразлични амајлии - апотропејски средства со кои се заштитувале од злите духови, како што се лук, пелин, сол.
dnevnik
OBREDNI PESNI
Cikli~nosta na godi{nite vremiwa, spored narodnite pretstavi vo najgolema mera zavisi od uspe{no izvr{enite obredi vo tekot na celata kalendarska godina. Kako bazi~en, neotkinliv, su{tinski element za uspe{no izvr{uvawe na obredot, se javuva odreden tekst i melodija, preku koi{to se iska`uva porakata na u~esnicite. Zatoa za vreme na vakvite obredi se peat tekstovi so soodvetna tematika. Spored karakteristikite na obrednosta, i pesnite mo`e da se kategoriziraat vo tri specifi~ni grupi:
1. Obredni pesni povrzani so kalendarskiot ciklus; 2. Obredni pesni povrzani so `ivotniot ciklus; 3. Obredni pesni povrzani so prigodnite obredi.
Obredni pesni povrzani so kalendarskiot ciklus
Vo zimskiot obreden ciklus, osobeno vo periodot na bo`iknite praznici, se peat na Kolede t.n."koledarski ili vasili~ki" pesni (T). Pesnite {to se peat pokraj koledarskot ogan "se mrsni", a niv naj~esto gi pejat ma{kite deca i mladi mom~iwa.
Za praznikot Bogojavlenie, Vojordani ili Vodici se peele "vodi~arski pesni". Sodr`inata na vodi~arskite pesni e so pove}e hristijanski elementi.
" Izvela se, ~esta gora / I nad more, nad more/ I po neja sedmokrili / Jangeli, jangeli"(O)
Proletno-letniot obreden ciklus izobiluva so bogatstvo na obredni pesni. Terenskite istra`uvawa poka`aa deka na praznikot Lazareva sabota - Lazarica ne se pameti organizirawe na lazarski grupi, nitu pak se pametat lazarski pesni. Vo Ore{e i vo Teovo, se pametat lazarkite - Ciganki koi idele od drugi sela ili od gradot. Naj~esto toa bile dve vozrasni `eni koi{to tropale na dajre i yvon~iwa a pomalo devoj~e igralo vo dvorot na doma}inite (T).
Vo Teovo, na vtor den Veligden - selanite vo minatoto odele "Na pokrsti". Krstite gi nosele po me|ite na nivite, kako i po sinorot, nare~en "U{i Omorski"- pome|u s.Teovo i s. Omorani. Tamu se peele veligdenski pesni: (T)
"Krsti nosime Boga molime /krsti nosime Boga molime dos, dos...iii! /Da ni se rodi `ito i vino / da ni se rodi `ito i vino dos, dos...iii!
Vo ovie obredni pesni, isto kako, i vo |ur|ovdenskite obredni pesni se sre}ava arhai~niot refren"dos, dos" i izvikot na krajot od stihot. Za razlika od s. Teovo, vo s. Ore{e na pokrsti se odi na \ur|ovden za da bide plodna godina.
Kinisale ~esni krsti / po pole, po pole /Da se rodi dar beri}et/ dar beri}et po poleto"
\ur|ovdenskiot obreden ciklus e najbogat so obredni pesni, {to govori deka ovoj praznik e od posebno zna~ewe za site istra`uvani sela.
Vo selo Teovo, |ur|ovdenski i biqarski pesni se peele ve~erta pred \ur|ovden i utroto na \ur|ovden. Ve~erta `itelite na celoto selo odat na krajot od seloto kade {to se peat- "site pesni". Dodeka berat bilki naj~esto se peat pesni ~ija{to sodr`ina e posvetena na prirodata i zdravjeto na lu|eto, stokata i posevite.
Utroto koga }e se vratat vo seloto, na javorot se"leqaat"na lulki i peat, pak, |ur|ovdenski pesni vo koi{to, osven porakite za zdravje zastapeni se motivite za predbra~no komunicirawe na mladite. Interesno e toa {to se peat |ur|ovdenski pesni koi{to se odnesuvaat na razli~ni statusni kategorii- mlada devojka, ma`ena `ena, ergen, `enet itn.(T) (O)
Strukturata, pak, na |ur|ovdenskiot obred vo Ore{e vo mnogu ne{ta se sovpa|a so istiot vo s. Melnica. Vo Melnica na \ur|ovden odat vo mesnosta Dul, dodeka pak vo Ore{e, vo manastirot sv. \or|ija. I vo dvete sela na tie mesta berat bilki. I vo s. Ore{e i vo s. Melnica u~esni~kite pri peeweto na |ur|ovdenskite pesni se delat na dve grupi, pri {to ednata grupa pee na drugata. Vo s. Melnica, grupata na Gorno maalo peela na Dolno maalo, "ednite odande reka , drugite odavde reka", (M), a vo Ore{e edna grupa na `eni na druga grupa `eni - na krst selo; utroto na den \ur|ovden, i vo dvete sela `enite odat na reka, na voda da se mijat so kitki - za zdravje. Vo s. Teovo za razlika od selo Ore{e i s. Melnica, utroto, spored tradicijata, edna{ vo godinata se merat na kantar. Od sega{nite `iteli na s. G. Vranovci dobivme informacija deka ne peele |ur|ovdenski obredni pesni.(GV)
Rusa sreda e praznik koj{to vo Teovo e odreden kako den za pravewe crepni dodeka, pak, vo s. Ore{e obi~ajot na pravewe na crepni ne e odreden so datum.
"Grn~arot grnci prae{e, /Grncite ne mu traeja /Devojkite crepni praeja /Crepnite im traeja" (T)
Vo seloto Ore{e za razlika od drugite sela, se slavi Spasovden koga, isto kako, i na \ur|ovden mladite se ni{aat na ni{alki i peat pesni od proletniot obreden ciklus.
Obredni pesni povrzani so `ivotniot ciklus
Najgolem del od obredite od `ivotniot ciklus se protkaeni so narodni pesni( govorni formuli so odredena melodija) koi se del od obredno - magiskite dejstvija koi se od su{tinsko zna~ewe za nivno uspe{no deluvawe.
Iako pesnite povrzani so ra|aweto se dosta retki, vo s. Melnica zabele`avme deka 16-ot den od ra|aweto na novoroden~eto, rodilkata i deteto gi nosat vo ku}ata na nejzinata majka so poga~a i alva. Toga{ se pee pesnata:
.../ ~ekaj me denes v nedela, /ako sum nivna, majko, rodnina/ ~ekaj me denes, v godina /so ma{ko dete na raci majko /Sinija alva na glave, /sinija alva na glave, majko bela poga~a pod mi{ka, /so ludo mlado pred mene (M).
Svadbenite obi~ai, vo site ~etiri sela, izobiluvaat so svadbarski obredni pesni povrzani so svr{uvaweto na nevestata, za~e{luvawe na nevestata, pletewe na venecot , doveduvawe na nevestata vo domot na mom~eto i dr.
Obredni pesni povrzani so prigodnite obredi
Od prigodnite obredi vo s. Teovo e zastapen obredot Dodole. Ako ne vrne, "ojdodolkite" (T) peat dodolski pesni so cel da predizvikaat do`d. Vo s. Melnica ne se peat obredni pesni tuku se izrekuvaat molitvi t.e . "dovaat dova" - go molat boga za do`d. Vo s. Ore{e dobivme informacii deka dodolski pesni ne se pejat
"Oj dodole mili do`e Aj zavrni, aj zagrmi Aj zarosi sitna rosa Da se rodi vino`ito"(T)
link
1. Obredni pesni povrzani so kalendarskiot ciklus; 2. Obredni pesni povrzani so `ivotniot ciklus; 3. Obredni pesni povrzani so prigodnite obredi.
Obredni pesni povrzani so kalendarskiot ciklus
Vo zimskiot obreden ciklus, osobeno vo periodot na bo`iknite praznici, se peat na Kolede t.n."koledarski ili vasili~ki" pesni (T). Pesnite {to se peat pokraj koledarskot ogan "se mrsni", a niv naj~esto gi pejat ma{kite deca i mladi mom~iwa.
Za praznikot Bogojavlenie, Vojordani ili Vodici se peele "vodi~arski pesni". Sodr`inata na vodi~arskite pesni e so pove}e hristijanski elementi.
" Izvela se, ~esta gora / I nad more, nad more/ I po neja sedmokrili / Jangeli, jangeli"(O)
Proletno-letniot obreden ciklus izobiluva so bogatstvo na obredni pesni. Terenskite istra`uvawa poka`aa deka na praznikot Lazareva sabota - Lazarica ne se pameti organizirawe na lazarski grupi, nitu pak se pametat lazarski pesni. Vo Ore{e i vo Teovo, se pametat lazarkite - Ciganki koi idele od drugi sela ili od gradot. Naj~esto toa bile dve vozrasni `eni koi{to tropale na dajre i yvon~iwa a pomalo devoj~e igralo vo dvorot na doma}inite (T).
Vo Teovo, na vtor den Veligden - selanite vo minatoto odele "Na pokrsti". Krstite gi nosele po me|ite na nivite, kako i po sinorot, nare~en "U{i Omorski"- pome|u s.Teovo i s. Omorani. Tamu se peele veligdenski pesni: (T)
"Krsti nosime Boga molime /krsti nosime Boga molime dos, dos...iii! /Da ni se rodi `ito i vino / da ni se rodi `ito i vino dos, dos...iii!
Vo ovie obredni pesni, isto kako, i vo |ur|ovdenskite obredni pesni se sre}ava arhai~niot refren"dos, dos" i izvikot na krajot od stihot. Za razlika od s. Teovo, vo s. Ore{e na pokrsti se odi na \ur|ovden za da bide plodna godina.
Kinisale ~esni krsti / po pole, po pole /Da se rodi dar beri}et/ dar beri}et po poleto"
\ur|ovdenskiot obreden ciklus e najbogat so obredni pesni, {to govori deka ovoj praznik e od posebno zna~ewe za site istra`uvani sela.
Vo selo Teovo, |ur|ovdenski i biqarski pesni se peele ve~erta pred \ur|ovden i utroto na \ur|ovden. Ve~erta `itelite na celoto selo odat na krajot od seloto kade {to se peat- "site pesni". Dodeka berat bilki naj~esto se peat pesni ~ija{to sodr`ina e posvetena na prirodata i zdravjeto na lu|eto, stokata i posevite.
Utroto koga }e se vratat vo seloto, na javorot se"leqaat"na lulki i peat, pak, |ur|ovdenski pesni vo koi{to, osven porakite za zdravje zastapeni se motivite za predbra~no komunicirawe na mladite. Interesno e toa {to se peat |ur|ovdenski pesni koi{to se odnesuvaat na razli~ni statusni kategorii- mlada devojka, ma`ena `ena, ergen, `enet itn.(T) (O)
Strukturata, pak, na |ur|ovdenskiot obred vo Ore{e vo mnogu ne{ta se sovpa|a so istiot vo s. Melnica. Vo Melnica na \ur|ovden odat vo mesnosta Dul, dodeka pak vo Ore{e, vo manastirot sv. \or|ija. I vo dvete sela na tie mesta berat bilki. I vo s. Ore{e i vo s. Melnica u~esni~kite pri peeweto na |ur|ovdenskite pesni se delat na dve grupi, pri {to ednata grupa pee na drugata. Vo s. Melnica, grupata na Gorno maalo peela na Dolno maalo, "ednite odande reka , drugite odavde reka", (M), a vo Ore{e edna grupa na `eni na druga grupa `eni - na krst selo; utroto na den \ur|ovden, i vo dvete sela `enite odat na reka, na voda da se mijat so kitki - za zdravje. Vo s. Teovo za razlika od selo Ore{e i s. Melnica, utroto, spored tradicijata, edna{ vo godinata se merat na kantar. Od sega{nite `iteli na s. G. Vranovci dobivme informacija deka ne peele |ur|ovdenski obredni pesni.(GV)
Rusa sreda e praznik koj{to vo Teovo e odreden kako den za pravewe crepni dodeka, pak, vo s. Ore{e obi~ajot na pravewe na crepni ne e odreden so datum.
"Grn~arot grnci prae{e, /Grncite ne mu traeja /Devojkite crepni praeja /Crepnite im traeja" (T)
Vo seloto Ore{e za razlika od drugite sela, se slavi Spasovden koga, isto kako, i na \ur|ovden mladite se ni{aat na ni{alki i peat pesni od proletniot obreden ciklus.
Obredni pesni povrzani so `ivotniot ciklus
Najgolem del od obredite od `ivotniot ciklus se protkaeni so narodni pesni( govorni formuli so odredena melodija) koi se del od obredno - magiskite dejstvija koi se od su{tinsko zna~ewe za nivno uspe{no deluvawe.
Iako pesnite povrzani so ra|aweto se dosta retki, vo s. Melnica zabele`avme deka 16-ot den od ra|aweto na novoroden~eto, rodilkata i deteto gi nosat vo ku}ata na nejzinata majka so poga~a i alva. Toga{ se pee pesnata:
.../ ~ekaj me denes v nedela, /ako sum nivna, majko, rodnina/ ~ekaj me denes, v godina /so ma{ko dete na raci majko /Sinija alva na glave, /sinija alva na glave, majko bela poga~a pod mi{ka, /so ludo mlado pred mene (M).
Svadbenite obi~ai, vo site ~etiri sela, izobiluvaat so svadbarski obredni pesni povrzani so svr{uvaweto na nevestata, za~e{luvawe na nevestata, pletewe na venecot , doveduvawe na nevestata vo domot na mom~eto i dr.
Obredni pesni povrzani so prigodnite obredi
Od prigodnite obredi vo s. Teovo e zastapen obredot Dodole. Ako ne vrne, "ojdodolkite" (T) peat dodolski pesni so cel da predizvikaat do`d. Vo s. Melnica ne se peat obredni pesni tuku se izrekuvaat molitvi t.e . "dovaat dova" - go molat boga za do`d. Vo s. Ore{e dobivme informacii deka dodolski pesni ne se pejat
"Oj dodole mili do`e Aj zavrni, aj zagrmi Aj zarosi sitna rosa Da se rodi vino`ito"(T)
link
четврток, 11 јануари 2007 г.
Човекот Што стана бог, богот што го донесе животот
Легендите за Дионис
Дионис е најкомплексниот и најконтраверзниот бог, бог кој со својата крајно сложена суштина ги опфаќа сите аспекти на животот и смртта. Ставува збор за невообичаена појава единствено за времето во кое постои, од аспект на наша гледна точка и недоволна истраженост на еден од најблескавите периоди во историјата. Приказните и митовите за Дионис се разновидини, но во основа исти. Сказните за раѓањето на боговите се чудесни, прекрасни, но пишувани од луѓе, значи вистинити. Митовите произлегуваат од легендите, а легендите од вечните сеќавања. Способноста за помнење кај луѓето е огромно. За колективното паметење. Тоа е она што историјата ја прави сегашност. Тоа е она што традицијата ја прави апсолутно право на секој народ, во својата најчиста форма, највозвишен дар за секој оној што сака да прима. Или тоа го прави по сила на вредноста. Вредноста на создавањето. Исконското, древното.
Богот Дионис бил син на Зевс, најблескавата ѕвезда на небото, Сонцето, во подоцнежната поделба бог на небото; и Деметра која е божица на земјата, персонификација на прастариот култ на Божеството на Големата Мајка - Магна Матер. Него го одгледале нимфите во Ниса, магично место кое лежи позади границите на познатиот свет. "Познат" од аспект на зачуваните пишани историски податоци. Најчесто тоа се таинствени, прекрасни северни предели кои се провлекуваат и во некои други приказни, за некои други контраверзни божества. Северно од Олимп. Северните магични места, можеби и јужните сончеви гори и полиња на древна Македонија. Олимп во сфаќањата на старите народи и не се однесува толку на онаа планина која денес го носи тоа име, природната граница меѓу Тесалија и Македонија, туку повеќе на некое високо, небесно живеалиште на боговите. Како и да е Олимп е крајот на светот од каде што денес доаѓаат прераскажуваните приказни за вечните богови. Но, не и почетокот. Почетокот на боговите се уште никој не го знае, а само понекој го насетува. Хера, официјалната сопруга на Зевс која не ги сакала премногу сите Зевсови деца кои тој ги имал со други, најчесто смртни жени (а ги имал многу) нормално го мразела и Дионис. Токму затоа ги испратила Титаните, првата генерација на божества, за да го уништат младиот бог. Тие наишле кога тој си играл со своите играчки и тропкалки, како и секое дете. Некои кажуваат дека тогаш се претворил во јаре или во млад бик за да избега од Титаните, но тие сепак го фатиле. Својата мала, незаштитена жртва ја распарчиле, го зготвиле во казан детето Дионис и го изеле. Но, Деметра после тоа, според една од верзиите, ги собрала неговите остатоци и повторно ги вратила во живот. Впрочем, таа била една од најстарите божества која ја имала таа моќ, да дава живот. Обожавателите на Дионис ги сметале овие приказни за неговото раѓање, смртта и повторното враќање во животот, симбол на растењето во природата особено на виновата лоза, која што е негов дар. Виновата лоза расте од земјата - Деметра - и од дождот, кој е Зевсов дар. Како што Титаните го распарчиле Дионис така за време на бербата гроздовите се сечат од лозата. Виновата лоза повторно пораснува, како што и Дионис се вратил во животот. Титаните го распарчуваат неговото тело, ја испиваат неговата крв. "Лебот е моето тело, виното е мојата крв". Не постојат случајности во историјата. Постојат само субјективни истории. Старите вредности се вградуваат во новите приказни, и им даруваат живот, дух, вечност. Но, не исчезнуваат. Оние што сакаат да гледаат ќе бараат. За да го пронајдат духот кој живее во самите нас, духот на детето што остана безгрижно. Како и сите силни богови. За да ја зачува приказната за самиот себе. За своите луѓе.
Според други раскажувања Аполон собрал делови од телото на Дионис, и ги закопал онаму каде што самиот Дионис бил почитуван (обожуван) за време на зимските месеци. Станува збор за поврзаноста на овие два бога, и според нивниот начин на дејствување и улога што ја имале во широкиот систем на верувања, но уште побитно и нивното заедничко потекло кое го откриваме токму низ легендите и нивното зедничко владение во Делфи. Не случајно токму Дионис го заменува Аполон трите зимски месеци во Делфи, кога овој престојува во својата земја, митската Бореја, од онаму од каде што дува северниот ветер . Аполон духовниот брат на Дионис.
"Аполон и Дионис се браќа, но нивните царства се одделени. Аполон "знае сў" и кога зборува, зборува во името на својот татко. Дионис пак не знае ништо, но "тој е сў" и неговите дела зборуваат наместо него. Со својот живот и со својата смрт, Дионис ги открива тајните на Понорот". На непознатото.
Аполон е статичен бог на откровението; Дионис - динамичен бог на еволуцијата. И генијалниот Фридрих Ниче, ќе ја подари својата верба на контраверзниот Дионис, но никогаш нема да ја открие сопствената дилема за контраверзноста на народот кој може во исто време, на исто место да содржи во своите етички и културни вредности двајца толку различни, а сепак сродни божества. Префинетиот, занесниот Аполон; и дивиот и исконски Дионис. Лирата го прати првиот восхитувајќи ги боговите, дивите животни, па дури и камењата, слично како и првиот голем историски пејач од ова тло Орфеј; тапаните и кавалот го најавуваат вториот носејќи почит и исчекување, за слегување на земјата на Богот кој ги сака луѓето повеќе од својата гордост. Древноста на културата која твори ги спојува двајцата моќни божества. Хипербореецот Абарид, свештеникот на Аполон лебди насекаде по земјата, шета без потреба од храна, но со страст да ги пренесува преку својот учител пораките на боговите, на страшниот и помалку себичен Зевс.
Според друга верзија, многу поблиска до суштината на потеклото на Дионис, тој е син на богот Зевс и смртната жена Семела, ќерка на кралот Кадмо, крал на Енхелејците од околината на древниот Лихнид. Но, љубоморната Хера ја убедила Семела да побара од Зевс да и се прикаже во сиот негов сјај, не знаејќи за вистинските последици, бидејќи човекот не смее да го види богот во неговиот вистински лик. Но, и самиот Зевс занесен во својата заљубеност ја заборавил грижата за својата Семела. Во моментот на неговата појава таа е згромена од молњите на моќниот Зевс, и се пораѓа предвремено. Но тој успева во тој молскавичен момент да го земе Дионис и да го сошие во своето бедро, се до моментот на времето на неговото раѓање. Дионис - два пати родениот бог. Или човекот што станува бог.
Суштината на оваа приказна, и нејзината позадина е најкомплексниот момент во почетокот на разбирањето на божеството Дионис-Загреј, верувањата на еден народ, неговата историја и генијалноста на културата која создава апсолутно непоимлив бог кој со својата непредвидливост изненадува се до ден денес. П. Кретсцхмер се обидел името на Семела да го објасни со тракиско-фригискиот збор Семело (Земело) која ја означувала божицата на Земјата, Големата Мајка Богинка - Земело Земја. Таа теорија ја прифаќаат научници како што се Нилсон и Виламовиц. Етимологијата на имињата на целиот т.н. Олимписки Пантеон на божества е главниот проблем во разбирањето на еден цел систем на верувања. Од многу едноставна причина, имајќи предвид дека во текот на вековите и промените кои настануваат со наводното доаѓање на Хелените на територијата на старата Хелада, тие донесуваат со себе некои обичаи, но многу повеќе наоѓаат. Древни културни битија со свој сопствен развој, и нормално го прифаќаат и го прилагодуваат на сопствениот начин на живеење она што најповеќе одговара на нивните сфаќања. Токму во тој момент настануваат клучните промени во денешното сфаќање на Боговите од Хеленската религија, всушност религијата на тамошните староседелци, барем она што е сочувано во главните пишани податоци од тој и подоцнежниот период. Токму затоа едноставното тројство на поделба на владенијата: Зевс - сонцето е богот на небото, а не врховниот бог; Посејдон - богот на Земјата, а не на морињата; Хад - Адот богот на подземјето. Трите познати димензии Небо, Земја, Подземје. Сличностите никогаш не можат да бидат случајни. Дионис претходникот на Исус. Така веруваа оние што ја спознаа вистината. Гностиците првите вистински Христијани. Загреј детето станува Дионис богот, Човекот кој Воскреснува. Првиот човек во историјата кој станува бог. Бог на народот. Бог на занесот. На најтаинствените мистерии.
Тагуваа за неговата трагедија, или се смееја на сопственото незнаење? Го сакаат, го почитуваат, сакаат да бидат поблизу до него. Со солзи и насмевка.
Бидејќи тоа е Човекот кој стана Бог. Богот кој секогаш се враќа меѓу луѓето. Единствениот кој никогаш не го изневерува духот. Го создава, секогаш одново, со вкус на слатко вино, со мирис на топол леб, со лик на златен зрак. Зрак на надежта. Знак на сонцето. На човекот што никогаш не заборава. Божествениот човек.
utrinski
Дионис е најкомплексниот и најконтраверзниот бог, бог кој со својата крајно сложена суштина ги опфаќа сите аспекти на животот и смртта. Ставува збор за невообичаена појава единствено за времето во кое постои, од аспект на наша гледна точка и недоволна истраженост на еден од најблескавите периоди во историјата. Приказните и митовите за Дионис се разновидини, но во основа исти. Сказните за раѓањето на боговите се чудесни, прекрасни, но пишувани од луѓе, значи вистинити. Митовите произлегуваат од легендите, а легендите од вечните сеќавања. Способноста за помнење кај луѓето е огромно. За колективното паметење. Тоа е она што историјата ја прави сегашност. Тоа е она што традицијата ја прави апсолутно право на секој народ, во својата најчиста форма, највозвишен дар за секој оној што сака да прима. Или тоа го прави по сила на вредноста. Вредноста на создавањето. Исконското, древното.
Богот Дионис бил син на Зевс, најблескавата ѕвезда на небото, Сонцето, во подоцнежната поделба бог на небото; и Деметра која е божица на земјата, персонификација на прастариот култ на Божеството на Големата Мајка - Магна Матер. Него го одгледале нимфите во Ниса, магично место кое лежи позади границите на познатиот свет. "Познат" од аспект на зачуваните пишани историски податоци. Најчесто тоа се таинствени, прекрасни северни предели кои се провлекуваат и во некои други приказни, за некои други контраверзни божества. Северно од Олимп. Северните магични места, можеби и јужните сончеви гори и полиња на древна Македонија. Олимп во сфаќањата на старите народи и не се однесува толку на онаа планина која денес го носи тоа име, природната граница меѓу Тесалија и Македонија, туку повеќе на некое високо, небесно живеалиште на боговите. Како и да е Олимп е крајот на светот од каде што денес доаѓаат прераскажуваните приказни за вечните богови. Но, не и почетокот. Почетокот на боговите се уште никој не го знае, а само понекој го насетува. Хера, официјалната сопруга на Зевс која не ги сакала премногу сите Зевсови деца кои тој ги имал со други, најчесто смртни жени (а ги имал многу) нормално го мразела и Дионис. Токму затоа ги испратила Титаните, првата генерација на божества, за да го уништат младиот бог. Тие наишле кога тој си играл со своите играчки и тропкалки, како и секое дете. Некои кажуваат дека тогаш се претворил во јаре или во млад бик за да избега од Титаните, но тие сепак го фатиле. Својата мала, незаштитена жртва ја распарчиле, го зготвиле во казан детето Дионис и го изеле. Но, Деметра после тоа, според една од верзиите, ги собрала неговите остатоци и повторно ги вратила во живот. Впрочем, таа била една од најстарите божества која ја имала таа моќ, да дава живот. Обожавателите на Дионис ги сметале овие приказни за неговото раѓање, смртта и повторното враќање во животот, симбол на растењето во природата особено на виновата лоза, која што е негов дар. Виновата лоза расте од земјата - Деметра - и од дождот, кој е Зевсов дар. Како што Титаните го распарчиле Дионис така за време на бербата гроздовите се сечат од лозата. Виновата лоза повторно пораснува, како што и Дионис се вратил во животот. Титаните го распарчуваат неговото тело, ја испиваат неговата крв. "Лебот е моето тело, виното е мојата крв". Не постојат случајности во историјата. Постојат само субјективни истории. Старите вредности се вградуваат во новите приказни, и им даруваат живот, дух, вечност. Но, не исчезнуваат. Оние што сакаат да гледаат ќе бараат. За да го пронајдат духот кој живее во самите нас, духот на детето што остана безгрижно. Како и сите силни богови. За да ја зачува приказната за самиот себе. За своите луѓе.
Според други раскажувања Аполон собрал делови од телото на Дионис, и ги закопал онаму каде што самиот Дионис бил почитуван (обожуван) за време на зимските месеци. Станува збор за поврзаноста на овие два бога, и според нивниот начин на дејствување и улога што ја имале во широкиот систем на верувања, но уште побитно и нивното заедничко потекло кое го откриваме токму низ легендите и нивното зедничко владение во Делфи. Не случајно токму Дионис го заменува Аполон трите зимски месеци во Делфи, кога овој престојува во својата земја, митската Бореја, од онаму од каде што дува северниот ветер . Аполон духовниот брат на Дионис.
"Аполон и Дионис се браќа, но нивните царства се одделени. Аполон "знае сў" и кога зборува, зборува во името на својот татко. Дионис пак не знае ништо, но "тој е сў" и неговите дела зборуваат наместо него. Со својот живот и со својата смрт, Дионис ги открива тајните на Понорот". На непознатото.
Аполон е статичен бог на откровението; Дионис - динамичен бог на еволуцијата. И генијалниот Фридрих Ниче, ќе ја подари својата верба на контраверзниот Дионис, но никогаш нема да ја открие сопствената дилема за контраверзноста на народот кој може во исто време, на исто место да содржи во своите етички и културни вредности двајца толку различни, а сепак сродни божества. Префинетиот, занесниот Аполон; и дивиот и исконски Дионис. Лирата го прати првиот восхитувајќи ги боговите, дивите животни, па дури и камењата, слично како и првиот голем историски пејач од ова тло Орфеј; тапаните и кавалот го најавуваат вториот носејќи почит и исчекување, за слегување на земјата на Богот кој ги сака луѓето повеќе од својата гордост. Древноста на културата која твори ги спојува двајцата моќни божества. Хипербореецот Абарид, свештеникот на Аполон лебди насекаде по земјата, шета без потреба од храна, но со страст да ги пренесува преку својот учител пораките на боговите, на страшниот и помалку себичен Зевс.
Според друга верзија, многу поблиска до суштината на потеклото на Дионис, тој е син на богот Зевс и смртната жена Семела, ќерка на кралот Кадмо, крал на Енхелејците од околината на древниот Лихнид. Но, љубоморната Хера ја убедила Семела да побара од Зевс да и се прикаже во сиот негов сјај, не знаејќи за вистинските последици, бидејќи човекот не смее да го види богот во неговиот вистински лик. Но, и самиот Зевс занесен во својата заљубеност ја заборавил грижата за својата Семела. Во моментот на неговата појава таа е згромена од молњите на моќниот Зевс, и се пораѓа предвремено. Но тој успева во тој молскавичен момент да го земе Дионис и да го сошие во своето бедро, се до моментот на времето на неговото раѓање. Дионис - два пати родениот бог. Или човекот што станува бог.
Суштината на оваа приказна, и нејзината позадина е најкомплексниот момент во почетокот на разбирањето на божеството Дионис-Загреј, верувањата на еден народ, неговата историја и генијалноста на културата која создава апсолутно непоимлив бог кој со својата непредвидливост изненадува се до ден денес. П. Кретсцхмер се обидел името на Семела да го објасни со тракиско-фригискиот збор Семело (Земело) која ја означувала божицата на Земјата, Големата Мајка Богинка - Земело Земја. Таа теорија ја прифаќаат научници како што се Нилсон и Виламовиц. Етимологијата на имињата на целиот т.н. Олимписки Пантеон на божества е главниот проблем во разбирањето на еден цел систем на верувања. Од многу едноставна причина, имајќи предвид дека во текот на вековите и промените кои настануваат со наводното доаѓање на Хелените на територијата на старата Хелада, тие донесуваат со себе некои обичаи, но многу повеќе наоѓаат. Древни културни битија со свој сопствен развој, и нормално го прифаќаат и го прилагодуваат на сопствениот начин на живеење она што најповеќе одговара на нивните сфаќања. Токму во тој момент настануваат клучните промени во денешното сфаќање на Боговите од Хеленската религија, всушност религијата на тамошните староседелци, барем она што е сочувано во главните пишани податоци од тој и подоцнежниот период. Токму затоа едноставното тројство на поделба на владенијата: Зевс - сонцето е богот на небото, а не врховниот бог; Посејдон - богот на Земјата, а не на морињата; Хад - Адот богот на подземјето. Трите познати димензии Небо, Земја, Подземје. Сличностите никогаш не можат да бидат случајни. Дионис претходникот на Исус. Така веруваа оние што ја спознаа вистината. Гностиците првите вистински Христијани. Загреј детето станува Дионис богот, Човекот кој Воскреснува. Првиот човек во историјата кој станува бог. Бог на народот. Бог на занесот. На најтаинствените мистерии.
Тагуваа за неговата трагедија, или се смееја на сопственото незнаење? Го сакаат, го почитуваат, сакаат да бидат поблизу до него. Со солзи и насмевка.
Бидејќи тоа е Човекот кој стана Бог. Богот кој секогаш се враќа меѓу луѓето. Единствениот кој никогаш не го изневерува духот. Го создава, секогаш одново, со вкус на слатко вино, со мирис на топол леб, со лик на златен зрак. Зрак на надежта. Знак на сонцето. На човекот што никогаш не заборава. Божествениот човек.
utrinski
сабота, 6 јануари 2007 г.
Божик - традиционален семеен празник
Божик е Господски празник и се празнува во спомен на раѓањето на Господ Исус Христос. Овој празник е матица на сите други црковни празници, бидејќи со Христовото раѓање се смета и почетокот на новата ера.
Евангелието го опишува настанот кога се родил Господ Исус Христос. Настанот ни сведочи дека римскиот император Август заповедал да се изврши попис на населението во Империјата. Тогаш праведен Јосиф и Света Дева Марија пристигнале во Витлеем, бидејќи биле од родот Давидов.
Немајќи каде да преноќат, тие отишле во пештерата каде ноќевале пастирите. И токму тука се роди Господ Исус Христос. Светлината и гласот на ангелите беа првите вести што ги видоа и слушнаа пастирите "Не бојте се! Денеска се роди Спасителот, кој е Христос Господ: и еве Ви знак: ќе најдете Младенец повиен во јасли". И ангелскиот хор веднаш ја запеа песната "Слава на Бога во висините, а на земјата мир меѓу луѓето со добра волја" (Лук.2-14). Оваа радосна вест, пастирите ја потврдија веднаш и пристигнувајќи во пештерата му се поклонија на Младенецот.
На поклонение дошле и тројца вавилонски мудреци, носејќи му дарови: злато, ливан и смирна. Овие дарови симболизираат: ливанот - бог, смирната - човек и златото - цар.
Во Црквата овој празник почнува да се празнува при крајот на третиот век, затоа што дотогаш Црквата не му придавала многу значење на телесното раѓање. Многу поважно го сметала духовното раѓање, односно крштението и затоа овој празник се славел заедно со крштевањето на Господ Исус Христос и бил наречен Епифанија.
ОБИЧАИ КАЈ МАКЕДОНСКИОТ НАРОД
Македонскиот народ со многу внимание и почит го празнува Божик, кој започнува да се слави со Бадник, денот пред Божик. Со него се поврзани многу обичаи и симболи. Рано наутро, на Божик децата одат по куќи и пеат разни песни пред домаќините. Тие ги симболизираат ангелите, а пеењето по куќи значи дека веста за Христовото раѓање ќе се прошири насекаде. Децата ги симболизираат пастирите, а домот, каде што одат ја симболизира пештерата во која е роден Младенецот. Постои уште една симболика. Децата се Господ Исус Христос и затоа добиваат дарови, а домаќините се симбол на мудреците кои ги принеле даровите пред Младенецот.
Семејството на Бадник се собира на заедничка вечера и според обичајот оваа вечер не се оди на гости. Се прави богата, посна трпеза. Домаќините се трудат да принесат од се по нешто за да им биде богата трпезата во текот на целата година. Се меси погача, а во некои места се прават зелници во кои се става паричка. Се верува дека оној кај кого ќе падне паричката ќе го следи среќа во текот на целата година. Пред почнувањето на вечерата на која сите се собрани, домаќинот ја благословува трпезата, го крши кравајчето, а некаде го дели зелникот, на толку делови колку што има членови во семејството, оставајќи уште дел за Бога и дел за куќата.
Исто така, вечерта во огнот се става бадниково гранче кое се смета за најздраво дрво, за да бидат здрави сите во семејството.
За време на овој празник се пали и коледарски оган, кој е поврзан со обичајот, наречен Коледица или Коледе. И денес и во минатото во селата и градовите во сите краишта во Македонија, поголеми или помали групи на луѓе палат огнови и пеат песни, а денес се избира и кум, кој меси погача со паричка. Оној, кај кого ќе падне паричката, наредната година станува кум. Вечерта на Божик некаде се става и слама во собата за спиење, што ја симболизира пештерата во која се родил Христос.
На Божик, рано утрото почнува Богослужба во црквите. Причесната следува по службата кога искараните треба да се помират и да се поканат меѓу себе на гости.
Во некои села во Македонија по Богослужбата девојките одат по овоштарниците и ги врзуваат дрвјата, за да се сочуваат од разни болести и да бидат плодни. Овој обичај е пропратен со песни.
Исто така, со Божик е поврзана и поговорката, "Пред Божик, зад Божик дома да си ", што има значење дека за време на Големиот празник треба да се биде дома во кругот на семејството и тука да се слушне и да се прослави радосната вест за раѓањето на Спасителот.
link
Скопјани го прославија Бадник
Во присуство на големброј верници во организација на Одборот на скопјани за традиционална прослава на Бадник денеска пред платото на Соборниот храм „Свети Климент Охридски“ по 15-ти пат беше прославен „Бадник 2007“.
Бадниковата погача ја благослови поглаварот на МПЦ, архиепископот Охридски и македонски, г.г. Стефан. Бадниковите гранчиња, симболот на среќата и благосостијбата, што беа порано набрани на падините на Водно откако беа осветени, бесплатно им беа делени на присутните.
Кум бадникар за прославата за 2007 година е Мирче Даниловски, новинар, алпинист и угостител. Преземајќи го кумството од старите кумови, членовите на К-15, Даниловски на сите присутни им посака среќа, бериќет и радост во оваа година.
Кумот како во старите времиња беше испратен со пајтон. Се верува дека Бадник е ноќта на мирот и радоста кога будни го чекаме христовото раѓање.
Во предвечерието на големиот христијански празник порака за мир, за верба во животот и за разбирање меѓу луѓето испрати поглаварот на МПЦ, г.г. Стефан.
- Христос се раѓа, славете го! Христос слегува од Небесата, пресретнете го! Христос е на Земјата, вознесете се! Вака веќе 2000 години пее Светата црква за спасоносниот настан што се случи во тоа рано витлеемско утро. Синот Божји, примајќи човечко тело, се родил како бого-човек, за да ја изврши спасоносната мисија, да го помири човекот со Бога, да го врати единството меѓу Земјата и Небото. Затоа тој настан е над сите настани во историјата на човечкиот род и од тогаш се слави во сите времиња и во сите краеви на Земјата, рече архиепископот Стефан.
- Како богољубив и народ на верата, каде и да сме - во татковината или ширум светот, да направиме се што им доликува на вистинските правникољубци за да можеме подостојно да го дочекаме и да го прославиме овој спасоносен настан и во своите храмови, и во своите домови, и во своите души. Да покажеме и повеќе правда и праведност, да принесеме повеќе чисти срца и души, и во времето што е пред нас да молиме новородениот боговладеник да ни дарува повеќе мир и љубов, повеќе слога и благослов, за да можеме достојно да го поминеме и овој Божиќ и сите други празници и денови. Амин. Христос се роди, на многу години!, порача поглаварот на МПЦ.
Света златоустова празнична литургија вечер од 17 часот ќе се служи во сите храмови на МПЦ.
link
Претплати се на:
Објави (Atom)
